Voor veel volwassenen en kinderen met een aandacht- en concentratiestoornis is de gedachte om gemakkelijk in slaap te vallen, in slaap te blijven en dan uitgerust wakker te worden slechts een droom.
Volwassenen met ADHD weten dat hun slaap eenvoudig kan worden verstoord door mentale en fysieke rusteloosheid, en dat het slaapprobleem de ADHD-behandeling van een persoon kan beïnvloeden.
Verband tussen ADHD en slaap
Steeds meer informatie laat zien dat er een sterker verband is tussen ADHD en slaap. De problemen die gezien worden zijn: moeite met in slaap vallen, in slaap blijven en onvoldoende uitgerust wakker worden.
Slaapstoornissen in verband met ADHD verschijnen meestal later in het leven, rond de leeftijd van 12 jaar. Jongere kinderen met ADHD hebben doorgaans minder moeite met slapen.
Slaapproblemen en ADHD ook bij volwassenen
Net zoals dat ADHD niet overgaat bij het bereiken van de adolescentie, net zo min gaan de symptomen van slaapproblemen ’s nachts weg.
In vroegere pogingen om het ADHD te definiëren, werden slaapstoornissen kortweg beschouwd als een criterium voor ADHD, maar deze werden later weer van de symptomenlijst verwijderd, omdat het bewijs niet specifiek genoeg was. Nu er meer ingezoomd wordt op onderzoek naar volwassenen met ADHD, zijn de oorzaken en effecten van slaapstoornissen ook duidelijker geworden.
Helaas worden slaapproblemen bij kinderen en volwassenen met ADHD nog te vaak over het hoofd gezien Slaapstoornissen worden ook wel onjuist toegeschreven aan de stimulerende medicatie die vaak gebruikt worden om ADHD te behandelen.
Slaapproblemen te vaak in verband gebracht met stimulerende medicatie
Tot op heden is er geen wetenschappelijke literatuur over slapeloosheid waarin ADHD vermeld wordt als een vooraanstaande oorzaak van slaapstoornissen. De meeste artikelen richten zich op slaapstoornissen door middel van stimulerende medicatie, in plaats van naar ADHD als de oorzaak te kijken. Toch weten volwassenen met ADHD dat het verband tussen hun conditie en slaapproblemen echt is. Lijders noemen het vaak ‘perverse slaap’ – als ze willen slapen, zijn ze wakker; Wanneer ze wakker willen zijn, slapen ze.
De meest voorkomende slaapstoornissen in verband met ADHD
1. Insomnie
Ongeveer drie vierde van alle volwassenen met ADHD rapporteren het onvermogen om ’s avonds af te kunnen sluiten om te gaan slapen. Velen beschrijven zich als’ nachtelijke uilen ‘die een energiebril krijgen als de zon naar beneden gaat. Anderen rapporteren dat ze de hele dag moe zijn, maar zodra het hoofd het kussen raakt, hun geest met allerlei gedachten komt en het hen niet lukt deze gedachtestroom te stoppen. Veel van deze volwassenen beschrijven hun gedachten als ‘snel en chaotisch’, waardoor ook wel eens gedacht wordt aan bipolaire stemmingsstoornissen, terwijl het niets meer is dan de mentale rusteloosheid van ADHD.
Voor de puberteit hebben 10 tot 15 procent van de kinderen met ADHD moeite om te slapen. Dit is tweemaal het percentage dat wordt gevonden bij kinderen en adolescenten die geen ADHD hebben. Dit aantal neemt drastisch toe met de leeftijd. Zo valt meer dan 70 procent van de volwassenen met ADHD meer dan een uur wakker door in bed alvorerns in slaap te vallen .
2. Rusteloze slaap (circadiane ritmeslaapstoornissen)
Wanneer mensen met ADHD uiteindelijk in slaap vallen, is hun slaap rusteloos. Ze woelen en draaien. Ze ontwaken bij enig geluid in het huis. Ze zijn zo fit dat bedpartners vaak kiezen om in een ander bed te slapen. Slaap is niet verkwikkend voor hen, ze ontwaken net zo moe als wanneer ze naar bed ging.
Meer dan 80 procent van de volwassenen met ADHD meldt dat zij meerdere keren ontwaken in de nacht tot ongeveer 4 uur. Vervolgens vallen ze als een blok in slaap en zijn ze niet wakker te krijgen. Vaak vallen ze laat in slaap en slapen dan gemakkelijk door twee of drie alarmen heen. Er is dan sprake van een verstoring van het circadiane ritme.
ADHD slapers zijn meestal prikkelbaar wanneer ze wakker worden terwijl ze nog niet uitgerust zijn. Veel van hen zeggen dat ze niet helemaal alert zijn in de ochtend bij het opstaan.
3. Hypersomnie / narcolepsie
Zolang mensen met ADHD geïnteresseerd waren in of uitgedaagd werden door wat ze aan het doen waren, vertoonden ze geen symptomen van de aandoening. (Dit fenomeen wordt door sommigen hyperfocus genoemd en wordt vaak beschouwd als een ADHD-patroon.) Als anderzijds een individu met ADHD zijn interesse verliest in een activiteit, ontkoppelt zijn zenuwstelsel, deze gaat dan op zoek naar iets interessanters. Soms is deze ontkoppeling zo abrupt dat deze plotselinge extreme slaperigheid kan veroorzaken, zelfs tot het in slaap vallen.
De mate van voorkomen van deze ‘opdringerige’ slaap is niet bekend, omdat het alleen onder bepaalde omstandigheden voorkomt die moeilijk in een laboratorium na te bootsen is.
Wat is hier aan de hand?
Er zijn verschillende theorieën over de oorzaken van slaapstoornissen bij mensen met ADHD. Thomas Brown, Ph.D., langdurige onderzoeker in ADHD en ontwikkelaar van de Brown Scales, was een van de eerste die aandacht besteedde aan het probleem van slaap bij kinderen en adolescenten met ADHD.
Hij ziet slaapstoornissen als indicatief voor problemen van opwinding en alertheid in ADHD zelf. Twee van de vijf symptomenclusters die uit de Brown Scales voortkomen, betreffen activatie en opwinding:
- Organiseren en activeren om werkactiviteiten te starten
- Duurzame alertheid, energie en inspanning.
Brown beschouwt problemen met slaap als een ontwikkelingsgebaseerde beperking van de beheersfuncties van de hersenen. Het onvermogen in de hersenen om opwinding en alertheid te handhaven en te reguleren.
ADHD-behandeling wordt dan ook niet aanbevolen. In eerste instantie wordt geadviseerd om toe te werken naar een betere slaaphygiëne. En dit kan ondersteund worden door onderdrukking van ongewenste en ongemakkelijke arousale staten door middel van medicijnen met kalmerende eigenschappen.
Maar denk ook aan het toepassen van neurofeedbackbehandeling bij slaapproblemen en ADHD. Juist neurofeedback kan via het verbeteren van de slaap de aandacht en concentratie beter reguleren.
Meer lezen over
7 slaap tips voor je kind met ADHD
