ADHD en executieve functies

Al tientallen jaren, werd ADHD opgevat als een gedragsprobleem wat voorkwam bij kleine jongetjes. De gedachte was dat kinderen met ADHD gewoon hyperactief waren, ze wilden niet luisteren en waren frustrerend voor hun leraren en ouders. Mensen dachten dat ze er wel overeen zouden groeien in de latere kindertijd of in hun vroege tienerjaren.

Sommigen denken nog steeds over ADHD op deze manier. We weten nu echter uit onderzoek dat ADHD zowel bij meisjes en jongens voorkomt. En ook weten we dat het niet een ‘fase’ is waar een kind weer overheen groeit. Het blijft in de tienerjaren en volwassenheid aanwezig, de symptomen kunnen er dan soms anders uitzien, vaak neemt het hyperactieve gedrag af bij het ouder worden.

Voor de meeste mensen met ADHD is het primaire probleem de aandacht. Aandacht is niet alleen het luisteren wanneer iemand tegen je praat. Het is een veel breder concept dat verwijst naar het systeem voor het beheer van de hersenen (de ‘uitvoerende functies’). Uitvoerende functie impliceert focus.

Focus

En focus is meer dan alleen maar stil houden en op nul zetten zoals bij het “scherpstellen van een camera.” Het is meer te vergelijken met “concentreren op het rijden.”

Wat is er nodig om te kunnen rijden? Wanneer we ons richten op het rijden, zijn we niet alleen met de ogen gericht op de bumper van de auto voor ons. We kijken naar die auto, maar ook naar het stoplicht verderop in de straat. Als het licht verandert van groen naar geel, dan gaat een voet van het gaspedaal naar de rem. Als we rijden, kijken we herhaaldelijk naar onze achteruitkijkspiegels en zijspiegels om auto’s achter ons of naast ons tijdig te signaleren. We merken ook de grote vrachtwagen op die uit een oprit voor ons de weg opdraait, de paar mensen die aan de overkant wachten op de naderende bus. We zijn voortdurend bezig met het verschuiven van onze blik, het negeren van een aantal dingen en het kort houden van andere dingen in gedachten. (We kunnen namelijk ook denken over wat we van plan zijn om te kopen als we naar de supermarkt gaan.) Op een gegeven moment, we zijn van plan om over te schakelen naar de linker rijstrook. Plotseling steekt er een hond de straat over aan de voorkant van de auto. Nu moeten we snel aanpassen aan de nieuwe situatie. We moeten acuut beslissen wat te doen, we zien de auto achter ons en aan de zijkant van ons en handelen binnen enkele seconden. En bij dit alles, moeten we ons doel, onze bestemming-en hoe er te komen onthouden.

Het focussen op een taak vergt net zoveel aan executieve functies als het rijden. Het focussen op een taak is dan ook een complex proces. Het gaat om veel acties, namelijk het starten, stoppen en dingen opmerken. Het vereist dat we in gedachten houden wat we net gezien of gehoord hebben, het negeren van vele andere bezienswaardigheden die storend kunnen zijn. Het gaat daarnaast ook om het beheersen van onze emoties, zodat we het hoofd koel kunnen houden en niet overreageren op frustraties.

Plannen en organiseren

Deze vorm van aandacht impliceert planning en het organiseren van onze acties. Executieve functies helpen ons dat te doen. Ze stellen ons in staat om taken voor onszelf te overzien en uit te voeren zonder iemand anders te vertellen hoe we het stap voor stap gaan doen. Ze helpen drukke straten over te steken, het onderhouden van gesprekken, en het uitvoeren van ons werk.

Deze hersenfuncties werken samen en zorgen ervoor dat we georganiseerd zijn, prioriteiten stellen en aan de slag gaan en focussen op wat moet gebeuren, en indien nodig de focus verschuiven.

Het beheersen van de slaap en het reguleren van de alertheid en het bijhouden van dingen die op tijd af moeten zijn, als ook het omgaan met emoties. Het doet een beroep op het korte termijn werkgeheugen om meerdere dingen in gedachten te kunnen houden.

Wat hebben Executieve Functies te maken met ADHD ?

Moeilijkheden met de executieve functies worden veel gezien bij kinderen met ADHD. Kinderen met problemen in de executieve functies zorgen ervoor dat we hun gedrag vaak associëren met ADHD.

Executieve functies ontwikkelen in de tijd. De hersenen die dit deel bedienen behoren tot de langzaamste delen van de te ontwikkelen hersenen. Executieve functies zijn pas volgroeid in hun late tienerjaren of begin twintig. Sommige mensen hebben langer nodig dan de meeste anderen om hun uitvoerende functies te ontwikkelen.

Voor mensen met ADHD, kan een gemiddelde van drie tot vijf jaar langer zijn, soms meer. Deze vertraging heeft niets te maken met intelligentie, maar het heeft veel te maken met erfelijkheid. Vertraging in de ontwikkeling van de uitvoerende functie kan een erfelijk probleem zijn.

Veel onderzoekers zijn het erover eens dat we kunnen zeggen dat er bij ADHD sprake is van een ontwikkelingsstoornis van de executieve functies van de hersenen.

Maar omdat de ontwikkeling van uitvoerende functies bij kinderen met ADHD pas later ontwikkelen, betekent het niet dat je je kind niet kan helpen bij het aanleren van vaardigheden en het beheersen van de uitdagingen van ADHD.

Lees ook het artikel over Wat is werkgeheugen?